https://iae.am/en/varchaspasarkogh-andznakazm en https://iae.am/en/node/458 <div class="field field-name-field-top-image field-type-image field-label-hidden"><div class="field-items"><div class="field-item even"><img src="https://iae.am/sites/default/files/styles/750/public/default_images/top_2.jpg?itok=YRAz91VR" width="750" height="563" alt="" /></div></div></div><div class="field field-name-body field-type-text-with-summary field-label-hidden"><div class="field-items"><div class="field-item even"><p class="rtejustify"> </p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Ուխտավայրերի խնդիրը հայագիտության մեջ բարձրացվել է դեռևս 19-րդ դ. վերջին: Մի շարք հետազոտողներ (Գ. Սրվանձտյանց, Քաջբերունի, Ղ. Ալիշան, Լեո, Գ. Շերենց, Ե. Լալայան, Ա. Ալպոյաճյան և այլն) դիտարկել են հայկական ուխտավայրեր, նկարագրել են դրանց շինությունները, շրջակա միջավայրը և աշխարհագրական դիրքը, նշել են ուխտագնացության ժամկետները և նպատակները, առանձին դեպքերում ընդգծել դրանց տեղական կամ համազգային նշանակությունը, կապը սրբերի պաշտամունքի հետ և այլն: Խորհրդային շրջանում սրբավայրերի ուսումնասիրությունը սահմանափակվել է դրանց պատմական և գեղագիտական արժեքի վերհանումով, իսկ կրոնական և հասարակական դերն անտեսվել է գաղափարախոսական պատճառներով: Առ այսօր մշակութային կարևոր այդ երևույթը շարունակվում է ուսումնասիրվել` հիմնականում իր կրողից, ուխտավորից, անջատ, իբրև ճարտարապետական կոթողների համահավաք, ազգային արժեք կամ պատմական հնավայր: Ուխտավայրերի ուսումնասիրության հանդեպ դիրքորոշման որոշ փոփոխություն գրանցվել է միայն եզակի դեպքերում, որոնցից կարևորագույնը Մ. արք. Աշճյանի կողմից կազմակերպված երկու գիտաժողովների` («Թուխ Մանուկ» և «Սրբեր և սրբավայրեր») արդյունքների հրատարակումն էր: Լինելով առաջին փորձը, այս գիտաժողովները բարձրացրեցին ուխտավայրի համալիր հետազոտության խնդիրը, երբ այն միաժամանակ դիտվում է իբրև կոթող և կենդանի պաշտամունքի առարկա, իբրև ժողովրդի ստեղծագոր-ծության խթան և խորհրդանշական ընկալումների հանգույց: Նույնիսկ այս դեպքում, սակայն, տակավին դուրս էին մնում խնդրի հասարակական, հոգեբանական, ավանդապաշտական, մշակութային երևույթի դինամիկայի, պահպանվածության, էթնիկական բնութագրերի մի շարք կողմեր: Ուխտագնացության և ժողովրդական տոնական շրջանների հետ դրանց կապի սոցիոլոգիական և կրոնագիտական հարցեր վերջին տարիներին քննարկվել են Ս. Մկրտչյանի, Հ. Աբրահամյանի, մասամբ` Յու. Անտոնյանի ատենախոսական աշխատանքներում: Լ. Սիմոնյանը առանձին ուխտավայրերի խորհրդանշական ընկալման, դրանց հետ կապված ծիսական գործողությունների խորհրդանշական բնույթի և պատմա¬կան ակունքների, ինչպես նաև բանահյուսական տեքստերի և ուխտագնացության հետ կապված հարցեր է բարձրացրել իր հոդվածներում:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">2013 թ. իրականացված դաշտային աշխատանքների ընթացքում բացահայտվել են բազմաթիվ օրինակներ, երբ գյուղական բնակչության շրջանում ոչ միայն աճել է հին սրբավայրերի հանդեպ հետաքրքրությունը, այլև աննախադեպ մեծացել է ինքնուրույն վերանորոգման, նոր սրբավայրերի հիմնադրման, փլատակ եկեղեցիների պատմական անցյալի վերաբերյալ պրպտումների քանակը, որոնց շնորհիվ նոր թափ են ստացել նաև ժողովրդական արհեստները: Այսօր անհրաժեշտություն է առաջացել դրանց համալիր հետազոտության, պաշտամունքի բնույթի պահպանվածության և փոփոխությունների, ավանդույթի և արդիականության, սոցիալական խմբերի ներգրավվածության, խորհրդա¬նշական տարրերի գերակայության, սրբության հայտնության ձևերի, գեղագիտական մոտեցումների և այլ տեսակետներից: Առանձին տարաբնույթ ուխտավայրերը (սկսած պաշտվող ծառից կամ աղբյուրից մինչև վանքային համալիր) անհրաժեշտ է նկարագրել կենդանի պաշտամունքի տեսանկյունից, ընդգրկելով կրողների ընկալումները, ծիսական վարքը և վերապրումները:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Հետազոտությունը իրար կկապի սրբավայրի բնութագրերը և ժողովրդի կողմից դրա կիրառությունը (այդ թվում` ուխտայցելությունը, ծիսական վարքը և խնամքը)   որպես սրբազան օբյեկտ և համապատասխան խորհրդանշական ընկալումն ու ստեղծագործությունը (երազներ, տեսիլքներ, սրբազանության վերապրում, առասպելական զրույցներ, հրաշքների նկարագրություններ, սրբերի կերպարանքի նկարագրու-թյուններ, երգեր և գործիքային մեղեդիներ, ժողովրդական կերպարվեստ): Այդ ուսումնասիրման մեջ առանձին նշանակություն կունենան հետևյալ նոր շեշտադրումները.</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">ա. առանձին ուխտավայրերի այցելության տոմարական շրջանները, շաբաթվա օրերը կամ կոնկրետ ժամկետները,</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">բ. ուխտավայրերի այցելության և դրանց հետ կապված ծիսական վարքի արդիական տարրերը,</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">գ. սրբավայրերի անվանակոչությունը,  տարբերությունը` գրավոր աղբյուրներից հայտնի անվանումների և ժողովրդական անունների միջև և նորահայտ անունների հիմնավորումը, այլ վայրերում (մասնավորապես` Արևմտյան Հայաստանում կամ կորուսյալ պատմա¬կան տարածքներում) գտնվող սրբավայրերի անունների տեղափոխությունը նոր օբյեկտների վրա,</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">դ. նոր սրբությունների հայտնաբերումը կամ հիմնումը և դրանց պաշտամունքը,</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">ե. էթնիկական սահմանափակում ունեցող կամ չունեցող ուխտավայրերի բացահայտումը (ուխտավայրեր, որոնք հավասարապես այցելում են տարբեր էթնիկական խմբեր, նաև երբեմնի այլէթնիկ խմբի հիմնադրած կամ կրոնական այլ ուղղությունների տարրեր պարունակող սրբավայրերի պաշտամունք),</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">զ. հին սրբավայրերի նորովի օգտագործում (օրինակ, խաչքարի հիմքի օգտագործումը որպես սուրբ ջրավազան կամ ՙծակ քար՚, հեթանոսական սրբավայրի պաշտամունք),</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">է. բժշկության զարգացման հետևանքով որոշ հին սրբավայրերի գործառույթի փոփո¬խու¬թյունը:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Հետազոտությունը կատարվելու է միջճյուղային դաշտում, ֆենոմենոլոգիական-հերմենևտիկ և պատմա-համեմատական միասնական մեթոդներով, մեկ ընդհանուր հարցաթերթիկի կիրառությամբ, որն ընդգրկելու է միաժամանակ տեղավայրի, կոթողի կամ առարկայի, պաշտվող անձի (օր. սրբի կամ հերոսի), բուն ուխտագնացության, դրա մարդկային կազմի, հատուկ անձանց (օր. խնամողի կամ «տիրոջ»), ուխտագնացության ընթացքում կատարվող գործողությունների, ուխտավայրի և ուխտագնացության հետ կապված հավատալիքների, զրույցների, երազների, ուխտավայրին նվիրված կամ ուխտագնացության ժամանակ կատարվող երգերի, պարերի, արտասանվող աղոթքների, ծիսական բանաձևերի վերաբերյալ հարցեր:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Նախատեսվում է նաև հավաքագրված նյութի վերլուծությունը` բուն քրիստոնեական դավանաբանության և նախաքրիստոնեական տարրերի և միախառնված մշակութային համալիրների վերհանման համար: Առանձին հարցադրում կլինի հնավայր-ուխտավայր կերպարանափոխությունը, այսինքն, հին օբյեկտի նորօրյա պաշտամունքային կիրառությունը:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Ուսումնասիրության այս (ինդուկտիվ) ճանապարհը թույլ կտա ի մի բերել արդի շրջանում առկա ամբողջ տեղեկույթը, խուսափել երևակայական անալոգիաներից և տեղեկատվական բացերի անհիմն լրացումներից և կառաջադրի փաստերի վրա հիմնված վարկածներ` մեթաֆիզիկական տեսությունների փոխարեն, հետագայում հիմք հանդիսանալով ՀՀ տարածքում ուխտավայրերի և դրանց հետ կապված կենդանի մշակույթի վերաբերյալ համապարփակ և հնարավորինս օբյեկտիվ տեսության մշակման համար:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Աշխատանքի արդյունքները կբացահայտեն սոցիալ-հոգեբանական նոր դաշտ, որը վերաբերում է առաջին հերթին ավանդույթի պահպանմանը և փոխանցմանը, փոփոխության դինամիկային: Հետազոտությունը կտրամադրի մեծ նյութ` հնագիտական, ազգագրական, մշակութաբանական և բանագիտական հետագա ուսումնասիրությունների համար: Հավաքված տվյալները թույլ կտան ավելի խոր կերպով անդրադառնալ կրոնի և ոգեղենության խնդիրների լուծմանը հայագիտության մեջ, փաստագրական նյութ տրամադրելով հատկապես ժողովրդական քրիստոնեության և նախա-քրիստոնեական կրոնական տարրերի ներհյուսման, դրանց պատմամշակութային և հոգեբանական հիմքերի հիմնավորման համար: Առանձին հետաքրքրություն է ներկայացնում խնդիրների այս համալիրը էթնոհոգեբանության և ազգային ինքնագիտակցության ուսումնասիրության համար, մասնավորապես` հավատքի և սրբազանության ընկալման, դրանց առարկայական և հոգեբանական արտացոլումների էթնիկ առանձնահատկությունների առումով:</span></span></p> <p class="rtejustify"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Այս արդյունքները կարող են օգտագործվել ինչպես կրթական, գաղափարախոսական, ճանաչողական-լուսավորչական և կազմակերպչական, այնպես էլ բուն գիտական նպատակներով:  </span></span></p> <p class="rtejustify"> </p> <p class="rtejustify"><a href="http://iae.am/hy/users/%D5%AC%D5%AB%D5%AC%D5%AB%D5%A9-%D5%BD%D5%AB%D5%B4%D5%B8%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6"><span style="font-size:14px"><span style="font-family:tahoma,geneva,sans-serif">Լիլիթ Սիմոնյան</span></span></a></p> </div></div></div><div class="field field-name-field-research-department field-type-taxonomy-term-reference field-label-hidden"><div class="field-items"><div class="field-item even"><a href="/en/varchaspasarkogh-andznakazm">Administrative staff</a></div><div class="field-item odd"><a href="/en/ethnology">Ethnology</a></div></div></div> Tue, 03 May 2016 13:01:41 +0000 Սմբատ Հակոբյան 458 at https://iae.am https://iae.am/en/node/458#comments