Հնագիտական հուշարձաններից հայտնաբերված բուսական մնացորդների ուսումնասիրություն

Հետազոտության հնաբուսաբանական  մեթոդների համեմատաբար ծավալուն կիրառումը հանրապետության տարածքում զգալիորեն երիտասարդ պատմություն ունի, ուստի այդ հասկացությունը դեռևս անծանոթ է շատերի համար: Հնաբուսաբանությունը (անգլ. archaeobotany կամ palaeoethnobotany) գիտություն է անցյալ դարաշրջանների մարդու գործունեության հետ առնչվող բույսերի մասին: Ի տարբերություն հնէաբուսաբանության (անգլ. palaeobotany), որի ուսումնասիրության առարկա են հանդիսանում բոլոր անցյալ երկրաբանական ժամանակաշրջանների բույսերը և որի մի ճյուղն է հանդիսանում հնաբուսաբանությունը, ժամանակագրորեն վերջինիս հետազոտության ոլորտն ընդգրկում է միայն անթրոպոգեն (մարդածին) ժամանակաշրջանը: 
ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի կազմում հնակենսաբանական հետազոտություններ սկսվել են կատարվել 2007 թ․-ից:
Ըստ Ն.Ի. Վավիլովի ՀՀ տարածքը մշակաբույսերի ծագման առաջավորասիական շրջանի անդրկովկասյան ենթաշրջանի մի մասն է (Вавилов, 1960), այն գտնվում է “բարեբեր մահիկի” (անգլ. fertile cresscent; Zohary et al., 2012) անմիջական հարևանությամբ` վերջինիցս դեպի հյուսիս-արևելք: Այդ հանգամանքը առանձնահատուկ կարևոր է դարձնում մեր տարածքի հնաբուսաբանական նյութերի ուսումնասիրությունը` մշակաբույսերի ընտելացման մի շարք հարցերի պարզաբանման տեսանկյունից: Երկրորդը, որն արդիական է դարձնում ՀՀ տարածքում հնաբուսաբանական հետազոտությունների անհրաժեշտությունը, երկրագործական մշակույթի դեպի հյուսիս տարածման գործընթացում Կովկասյան տարածաշրջանի անցուղի լինելու հանգամանքն է: Այդ առումով ՀՀ տարածքն աշխարհագրորեն առաջնային դիրք է գրավում և կարող է համարվել Կովկասում երկրագործության տարածման մեկնարկային գոտի:
ՀՀ տարածքում նախապատմական ժամանակներում բուսաբուծության մասին հետևությունները մինչև 20-րդ դարի վերջերը հիմնականում հիմնված են եղել գլխավորապես անուղղակի տվյալների վրա, ինչպիսիք են բույսերի մշակության և վերամշակման մասին վկայող գործիքների գտածոները, բազմաթիվ մշակաբույսերի վայրի ազգակիցների կարգաբանական բազմազանությունը և այլն (Բդոյան, 1972; Пиотровский, 1961; Вавилов, 1960, 1965; և այլն): Մեր ինստիտուտում կատարված աշխատանքների արդյունքում հայտնաբերվել և ուսումնասիրվել են նախապատմական ժամանակներում բույսերի մշակության մասին վկայող անմիջական փաստացի տվյալներ` մշակաբույսերի մնացորդներ: 
Ինստիտուտում կատարված հնաբուսաբանական հետազոտությունների գիտական նորույթը 
- Արձանագրվել է, որ ՀՀ տարածքում բուսաբուծությամբ զբաղվել են առնվազն նոր քարեդարից (մ.թ.ա. VI հազարամյակ)` Արարատյան դաշտում, 
- ՀՀ տարածքի մ.թ.ա. VI-I հազարամյակների տարբեր դարաշրջանների համար արձանագրվել են առնվազն 25 դաշտային մշակաբույսեր` 16 հացաբույս, 6 հատիկաընդեղեն և 3 սովորական յուղատու: Այդ դաշտային մշակաբույսերի ցանքերն աղտոտող շուրջ 30 ընտանիքների պատկանող մոտ 100 մոլախոտերից (ցուցակը պարբերաբար թարմացվում է) 2/3-ը ՀՀ տարածքի նախապատմական ժամանակաշրջանի համար առաջին անգամ արձանագրվել են մեր կողմից:
- Բացահայտվել է, որ հին հասարակությունների բուսաբուծության առանձնահատկությունները ձևավորվել են առաջնայնորեն տեղի բնակլիմայական պայմանների ազդեցությամբ, սակայն տվյալ հասարակության տնտեսական և մշակույթային ավանդույթներն են հանդիսացել վերջնական ձևավորող գործոնները:

Ինստիտուտում կատարվում են նաև էթնոբուսաբանական հետազոտություններ (տես Անժելլա Ամիրխանյանի և Ռոման Հովսեփյանի աշխատանքները):

Ռոման Հովսեփյան

Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտում կատարված և հրատարակված հնաբուսաբանական աշխատանքներ

Շտեմարան

From the Late Upper Palaeolithic to the Neolithic in north-western Armenia: Preliminary results

From the Late Upper Palaeolithic to the Neolithic in north-western Armenia: Preliminary results

Chataigner Ch., Gasparyan B., Montoya C., Arimura M., Melikyan V., Liagre J., Petrosyan A., Ghukasyan R., Colonge D., Fourloubey Ch., Arakelyan D., Astruc L., Nahapetyan S., Hovsepyan R., Balasescu A., Tome C., Radu V. 2012. From the Late Upper Palaeolithic to the Neolithic in north-western Armenia: Preliminary results. "Archaeology of Armenia in regional context", Proceedings of the International conference dedicated to the 50th anniversary of the Institute of Archaeology and Ethnography, NAS RA, 15-18 September, 2009, Yerevan, "Gitutyun", pp. 52-63.

Հեղինակներ / Authors: 
Chataigner Ch.
Gasparyan B.
Montoya C.
Arimura M.
Melikyan V.
Liagre J.
Petrosyan A.
Ghukasyan R.
Colonge D.
Fourloubey Ch.
Arakelyan D.
Astruc L.
Nahapetyan S.
Hovsepyan R.
Balasescu A.
Tome C.
Radu V.
Աղբյուր / Source: 
Archaeology of Armenia in regional context
Տարի / Year: 
2012
Վայր / Place: 
Yerevan
Պիտակ / Tag: 
archaeology
Paleolithic
Neolithic
The Chalcolithic of the Near East and south-eastern Europe: discoveries and new perspectives from the cave complex Areni-1, Armenia
The archaeological investigations of Getahovit-2 cave (Armenia) in 2011-2012: the preliminary results

The archaeological investigations of Getahovit-2 cave (Armenia) in 2011-2012: the preliminary results

Kalantarian I., Arimura M., Hovsepyan R., Chataigner Ch. 2012. The archaeological investigations of Getahovit-2 cave (Armenia) in 2011-2012: the preliminary results. Aramazd: Armenian Journal of Near Eastern Studies, vol. 7, is. 1, pp. 7-23.

Հեղինակներ / Authors: 
Kalantarian I.
Arimura M.
Hovsepyan R.
Chataigner Ch.
Աղբյուր / Source: 
Aramazd: Armenian Journal of Near Eastern Studies
Տարի / Year: 
2012
No.: 
7(1)
Վայր / Place: 
Yerevan
Պիտակ / Tag: 
archaeology
archaeobotany
Medieval
Getahovit-2
pit
First archaeobotanical data from the basin of Lake Sevan

First archaeobotanical data from the basin of Lake Sevan

Hovsepyan R. 2013. First archaeobotanical data from the basin of Lake Sevan. Veröffentlichungen des landesamtes für denkmalpflege und archäologie Sachsen-Anhalt, band 67, Archäologie in Armenien II, Halle (Saale),  pp. 93-105.

Հեղինակներ / Authors: 
Hovsepyan R.
Աղբյուր / Source: 
Veröffentlichungen des landesamtes für denkmalpflege und archäologie Sachsen-Anhalt
Տարի / Year: 
2013
No.: 
band 67: Archäologie in Armenien II
Վայր / Place: 
Halle (Saale)
Երկիր / Country: 
Germany
Ֆայլեր / Files: 
Պիտակ / Tag: 
archaeobotany
archaeology
cereals
Sevan
agriculture

Էջեր